Je ziet het aankomen. De heer H.J. Hofland wees er nog eens op (onlangs in de NRC). Op school gaan wij Engels als tweede taal leren. De school is weliswaar niet eens in staat de moedertaal (Nederlands bedoel ik) correct bij te brengen of bij te schaven. Laat staan een andere, ‘vreemde’ taal. Dit is overigens al tientallen jaren aan de gang. Ik herinner mij onze studenten in de zeventiger jaren, als docent (TUE). Zij waren al niet meer bij machte een werkstuk in goed Nederlands op te stellen. Ja, wat is goed? Vervoeging, verbuiging, zinsverband, stijl: dat soort zaken. Beheersing van grammatica, syntaxis.
Een vreemde taal was een zware hobbel, met name Frans en Duits. Nu is het begrijpelijk dat je als provincie van de Verenigde Staten van Noord Amerika je eigen bargoens, patois, moet aanvullen met, of zelfs vervangen door Engels (Amerikaans). Ik zie het leren van talen dan ook als een voorrecht, ik begon op de lagere school (toen bestond die nog) al met Frans en op het gym mocht ik twee klassieke en drie moderne talen leren. Grondig, opdat ik goed van cultuur, wetenschap zou kunnen genieten. Je beseft hoe verrijkt en goed voorbereid je aan de studie kon beginnen, een ‘nette Delftse ir’ kon worden.
Maar tijdens mijn studententijd is de bijl reeds gezet aan de wortels van deze soort beschaving. Zij gaat teloor. Een soort proces van analfabetisering lijkt het wel. Is dat erg? Is dit verhaal duidelijk een nostalgische klacht van een bejaarde?
Indien je beseft dat democratisering sterk afhankelijk is van alfabetisering, zoals bijvoorbeeld Emanuel Todd laat zien voor West Europa bekruipt je het gevoel dat de tegengestelde beweging wel eens gevaarlijk kan zijn. Nu zal het protestantisme dat uit de verzelfstandiging (alfabetisering !) van de bijbellezers ontstond niet zo gauw het loodje leggen. Hoewel de hedendaagse christenvervolging niet onopgemerkt blijft. Maar die kan je ook toeschrijven aan een hernieuwde (?) aanzet tot godsdienstoorlogen, de omkering van de kruistochten of iets dergelijks.
Valt het gevolg van de analfabetisering dan mee? Het leidde ertoe dat nu, een halve eeuw later, een hovaardige generatie denkt economisch voordeel te moeten (kunnen ?) halen uit de lingua franca Engels. Te beginnen met het opleiden van peuters.
Gezien mijn eigen voorrechten indertijd, – Frans al op de lagere school – , zou ik dit moeten toejuichen. Echter vanwege het ontbreken van een goede grondslag, een fundament, houd ik mijn hart vast. Wijlen Heldring zei geloof ik zoiets als: ‘Slordig taalgebruik verwijst naar slordig denken’. Wordt er eigenlijk nog wel gedacht? Lees maar eens Finkielkraut: La défaite de la pensée en zeker ook L’ identité malheureuse. Dit laatste ook om de analyse van de verloren plaats van de leraar en de hovaardij van de ongeletterden.